Doktor, Tabip, Hekim, İatro, Atasagun, Otacı Ne Demek?

(Last Updated On: 5 Haziran 2023)

Geçmişten Günümüze Doktor Sözcüğünün Karşılıkları

Doktor, Tabip, Hekim, İatro, Atasagun, Otacı Kavramları

Doktor, tabip, hekim, iatro, atasagun, otacı sözcükleri eş anlamlı düşünülebilir. Ancak, durum özünde böyle değildir. Sağlığımızı korumaya çalışan kişilerle konuşurken, kullandığımız sözcüklerin sağlık alanındaki kullanımları bu yazıda açıklanmaktadır. Ne yazık ki, sağlık alanında kullandığımız bu sözcüklerden de anlaşıldığı üzere, hekimin anlamını veren Türkçe sözcük (Atasagun ve otacı günümüzde etkin olarak kullanılmıyor) bulunmuyor. Yazının sonunda ise, bu konuda sözcük önerileri sizi bekliyor.

Doktor Sözcüğünün Anlamı ve Kökeni.

Doktor sözcüğü, Türkçe’ye latince kökenli dillerden girmiştir. İngilizcesi “doctor” olup, sözcüğün öz kökeni latincedir ve latincesi “docēre“dir. Docēre sözcüğünün anlamı öğretmektir. Doktor sözcüğü öğretmekle ilgili bir sözcüktür. Bu nedenle, önce Avrupa’da, sonra diğer ülkelerde yüksek öğrenim kurumlarında “öğreten” kişilere bu san verilmiştir. Yüksek öğrenim kurumlarında öğretme işi yapan kişilerin adlarından önce, “Dr.” kısaltmasıyla bu san eklenmektedir. Anlaşılacağı üzere doktor sanı yalnızca tıp doktorlarının kullanımına ayrılan bir san değildir. “Öğreten kişi” anlamında kullanılan bir yüksek öğretim sanıdır. Bu sanı alabilmek için, gerekli yüksek öğrenim çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Böylece; bir gazetecinin, avukatın, mühendisin, eczacının vb.’nin “doktor” sanını kullanması açıklanmış oluyor. “Doktor” sözcüğü, yapılan işi değil kişinin yaptığı işte “öğreten kişi” olduğunu göstermektedir. Ayrıca, doktor sözcüğü için, “iş öğretmeni” de denilebilir.

Tıp Doktoru – Doktor Karışıklığının Nedeni Ne?

“Öğreten kişi” mühendis, avukat, hemşire olabileceği gibi tabip de olabilmektedir. İşte, karışıklık burada başlıyor. Yalnızca, Türkiye’de değil bütün dünyada yaşanan bir karışıklık. Sorun, “Doktor” sanının “tıp doktorluğu” sanıyla özdeşleştirilmesinden kaynaklanıyor. Çünkü, “doktor” sanı içinde, “tıp doktoru” sanı da bulunmaktadır. Burada şöyle bir cümle kullansak sanırım yanlış olmayacaktır. Her tıp doktoru (tabip), doktordur ama her doktor, tıp doktoru (tabip) değildir. Ancak, doktor sanı daha geniş alanı kapsamaktayken, toplumda “doktor” sanının karşılığı “tıp doktoru” olabilmektedir. Ayrıca, batı ülkelerinde bu karışıklığı önlemek için, “tıp doktoru” sanının karşılığı “medical doctor” olarak kullanılmaktadır. Bizde doktorların kullandığı, “Dr.” kısaltması yerine, batı ülkelerinde “medical doctor” sanının kısaltılmışı olan “Md” kısaltması kullanılmaktadır. Bu kullanımın ülkelere göre değişen başka biçimleri de vardır.

Doktor Denilince Neden “Tıp Doktoru” Düşünülüyor?

İnsanların doktor olarak yanlarında genelde “tıp doktorlarını” görmeleri sorunun yanıtı olabilir. Öyle ya köydeki insan, üniversitedeki bir uçak mühendisiyle hangi ortamda karşılaşsın? Ancak, en uzak yerdeki insan bile hastalandığında “tıp doktoruna” ulaşmak zorundadır.

“Tıp Doktoru” Sözcük Anlamı Nedir?

Yeri gelmişken “tıp doktoru” sanının da anlamını açıklayalım. Doktor sözcüğünün anlamının, “öğreten kişi” olduğu belirtilmişti. “Tıp doktoru” ise, kişilere sağlık alanında bilgi veren, kişileri sağlıksız koşullara karşı bilgilendiren, uyaran, hastalıkların adlarını, süreçlerini, iyileştirme yöntemlerini kişilere öğreten, anlatan, uygulayan kişi anlamında kullanılmaktadır.

Tıp doktoru sanının yüksek öğretimle ilişkisi de vardır. Yüksek öğretim aşamasını gösteren doktor sanı gibi, tıp doktoru sanı da yüksek öğrenim durumunu gösterir. Tıp doktorları, 4+2 yıl tıp öğrenimi aldıktan sonra tıp doktoru sanına kavuşurlar. Bu durum, ortalama üniversite öğreniminden 2 yıl daha uzundur. Doktor” sanını ve dolayısıyla “Tıp Doktoru” sanını taşıyabilmek için yeterlilik belgenizin olması gerekir. Herkes bu sanı taşıyamaz. Bir kişinin, ben doktorum diyebilmesi için önce diplomasını gösterebilmesi gerekir. Bu sanın, yeterlilik belgesi olmadan kullanılması çoğu ülkede olduğu gibi ülkemizde de suç teşkil eder.

Tabip Sözcüğünün Kökeni ve Anlamı Nedir?

Tabip sözcüğü Arapça kökenli bir sözcüktür. Tıp alanında çalışma yürüten hekim ve doktor anlamına gelmektedir. Doğrusu, tabip tıbbı uygulayan kişilere verilen isimdir.  Tabip, tıp konusunda yüksek öğrenim görmüş olmayı gerektirir. Günümüzdeki tıp doktorunun tam karşılığıdır. Tıp doktorlarının aldıkları öğrenimi diploma ile kanıtlamalarına benzer olarak, tarihte tabipler de öğrenimlerini kanıtlayabiliyorlardı. Öğrenimlerini diploma benzeri belgelerle ve hocalarının adlarıyla kanıtlayabiliyorlardı. Tabip kelimesi doktor sanının değil tıp doktoru sanının tam karşılığıdır. Bir dönem çokça kullanılmıştır. Ancak, günümüzde “Tabipler Odası” en gözde kullanım alanı olup, bazı türküler dışında genelde kullanılmamaktadır.

Hekim Sözcüğünün Kökeni ve Anlamı Nedir?

Hekim sözcüğü de diğer bir Arapça kökenli sözcüktür. “h,k,m” seslemlerinden türeyen öteki Arapça sözcüklerle (hakim, hakem vb.) benzer anlamı vardır. Hüküm veren, olayı denetimi altında tutabilen, yargıya varan anlamı olan bu sözcükler, hekimin anlamını açıklamaktadır. Tıp alanındaki konularla ilgili olarak yargıya varma yetkisi olan hekim, sağlıkla ilgili konuları denetimi altında tutabilen, süreçlerini değiştirebilen kişi anlamında kullanılmaktadır.

Hekim sözcüğü, günümüzde doktor ve tabip sözcüklerinin yerine rahatlıkla kullanılabilse de doğrusu onlardan daha geniş alanı kapsamaktadır. Şöyle ki, tıp doktoru ve tabip sözcüklerinin kapsadığı hekimler, bu konuda yüksek öğrenim görmüş ve öğrenimlerini belgelendirebilen kişiler olmalıdır. Ancak, tıp konusunda yüksek öğrenim görmeden, atadan gelen bilgileri uygulayan hekimler de vardır. Afrika’da etrafı çöllerle çevrili kurak, kıraç bir köydeki insanların iyileştirilmesi için, yine bu köy yakınından babasından, dedesinden öğrendiği geleneksel yöntemlerle tanı koyup, iyileştirme yapabilen bir iyileştiriciye de kolaylıkla hekim denilebilmektedir. Burada, yeri gelmişken anımsatmak gerekir ki, diplomasız olarak tıbbı uygulayan kişilerin ülkemizde ve çoğu ülkede, sağlık bilimlerini uygulama yetkileri yoktur. Yaptıkları uygulamalar ise, suç kapsamında olabilir.

İatro Sözcüğü Kökeni ve Anlamı Nedir?

Bir de özellikle tıp alanında günümüzde kullanımı süregelen “İatro” sözcüğü vardır. Bu sözcük, eski Yunanca kökenli bir sözcük olup, iyileştirici anlamında kullanılmaktadır. Günümüzdeki tıp doktorlarıyla, eski tıp doktorlarını birebir eş düşünmemek gerekir. İatronun kullanıldığı dönemlerde, daha çok berber gibi iş kollarından evrilmiş iyileştiricileri anlatmayı amaçlamış bir sözcüktür. Günümüzde sağlık bilimleri alanında sıkça  kullanılmakta olup, halk arasında herhangi bir şekilde kullanım alanı yoktur.

Sağlık alanında en gözde kullanım alanı ise  “iatrojenik” sözcüğü olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüksek öğretim kurumları sağlık bölümlerinde okutulan öğrencelerde, türlü sağlık toplantılarında, yapılan işlemlerin sonuçları değerlendirilirken ya da kimi sayrılıkların nedenleri açıklanırken “iatrojenik” sözcüğü sıklıkla kullanılmaktadır. Bu sözcüğün anlamı iatronun (hekimin) girişimi sonucu oluşan veya bir sayrılığın iyileştirilmesi sırasında ortaya çıkan ikincil hastalık anlamındadır. İyileştiricinin yapmış olduğu uygulamadan dolayı ortaya çıkan sonuçları kapsamaktadır.

İatro sözcüğünde belirtilen hekim türünde de yüksek öğrenim yoktur. Olsa olsa bölgede bulunan bir berber, iatrodur. Öğrendiği, bildiği kimi yöntemlerle insanlara elinden geldiğince etki etmeye çalışan, bu konuda bir yüksek öğrenimi olmayan kişilerdir. Hekim başlığı altında belirtilmiş olan, yüksek öğrenim almamış kişilerle birebir benzerlik göstermektedir.

Tıp Doktoru Sözcüğünün Türkçesi Yok Mu?

Günümüzde kullanılan hekim, tabip Arapça, doktor Latince, iatro ise eski Yunanca kökenli olup, günümüzde bu sözcüklerin yerine kullanabileceğimiz Türkçe bir sözcük bulunmamaktadır. Peki, eskiden de mi yoktu?. Eskiden, hekim yerine kullanılan Türkçe sözcükler de varmış, doğal olarak. Bunlardan günümüze kadar güçlerini kaybederek gelmiş iki sözcüğü “atasagun” ve “otacı” sözcüklerini sizlere anımsatmak isterim. 

Atasagun Ne Demek?

Atasagun, Türkçe kökenli bir sözcük olup, hekim yerine kullanılabilen bir sözcüktür. Ancak, çok eski dönemlerden gelen bir sözcük olması nedeniyle “şifacı” anlamı daha ağır basan bir sözcük.

Sözcük açılımını yaptığımızda karşımıza ata ve sagun kelimeleri çıkıyor. Ata, büyük anlamını ifade ederken, sagun ise saygın anlamına gelmektedir. Anlaşılacağı üzere, atasagun kendisine büyük saygı gösterilen “çok saygın kişi ” anlamına geliyor. Bireylerin bu kadar büyük saygı gösterdikleri kişi de doğal olarak kendi yaşamlarını veya sevdiklerinin yaşamlarını kurtaran kişidir. Atasagunun günümüzde, sağlık alanında kullanımına gelirsek, ne yazık ki böyle bir kullanım yoktur.

Otacı Ne Demek?

Otacı sözcüğü de hekimi tanımlayan başka bir eski Türkçe kökenli sözcük. Ota-cı biçiminde açabileceğimiz, bize çok yabancı olmayan bu Türkçe sözcük sizin de kolayca anlayabileceğiniz gibi, ot ile iyileştiren anlamına gelmektedir.

Hekim ve Tıp Doktoru İçin Türkçe Sözcük Adayları Var Mı?

Kuşkusuz, hekim ve tıp doktoru sözcükleri için Türkçe karşılıklar üretilebilir. Bunu her birey de yapabilir ancak, üretilen sözcük adayının dilde yer bulup bulmayacağı, halkın kullanımına bağlıdır. Ayrıca, bu konuyla ilgili, ayrıntılı açıklama yapılan yazı okunabilir. Konumuza geri dönecek olursak, tıp doktoru ve hekim sözcükleri için aşağıdaki gibi Türkçe karşılıklar kullanılabilir.

Hekim: Sağaltıcı (TDK), iyileştirici

Doktor: Bilge

Tıp doktoru: Yaşatbilge (yaşatma bilgisine erişmiş olan ve bu bilgiyi uygulayabilen kişi)

Hekim Sözcüğünün Kullanım Alanındaki Ayrıntılar

Sağlık alanında yüksek öğreniminin gerekli olduğu hekim kümelerinin adlandırmaları karşımıza tıp doktoru, tabip olarak çıkmaktadır. Ayrıca, sağlık alanında, yüksek öğrenimi olmadan çalışmalar yapan hekim kümeleri ise karşımıza iatro, atasagun ve otacı olarak çıkmaktadır. Bu hekimler, geçmişte, tıp doktoru olmadığında cirit atmışlardır. Daha çok şifacıya yakın hekimler olarak, geçmişte karşımıza çıkmaktadırlar. Günümüzdeki, yasal gereksinimler nedeniyle etkin olarak varlık göstermeleri bir çok ülkede olası değildir.

Hekim sözcüğü, bu kümelerin bütününü içine alan bir sözcüktür. Hekim sözcüğü içinde; doktor, tabip gibi sağlık yüksek öğrenimi olan hekimler de; iatro, atasgun, otacı gibi sağlık yüksek öğrenimi olmayan hekimler de vardır.

Görsel Kaynağı

Görseli Sasin Tipchai Pixabay‘a yükledi.