(Last Updated On: 30 Aralık 2020)

Tansiyon Kelimesinin Kelime Anlamı

Tansiyonun kelime anlamı gerilim olup, sağlık alanında tansiyon kelimesi kanın damar duvarında oluşturduğu gerilimi yani basıncı ifade etmektedir. Yani dolaşım sisteminde akmakta olan kanın damar cidarına yaptığı basıncı belirtir.

Tansiyon Ne İle Ölçülür?

Tansiyon, tansiyon aleti ile ölçülür ve ölçüm sonuçları normal tansiyon için 110 / 70 mm Hg veya 120 / 80 mm Hg (milimetre civa) şeklinde ifade edilir. Tansiyon aletinin tıbbi adı sfigmomanometre‘dir.

Türk Kardioloji Derneği Ulusal Hipertansiyon Tedavi ve Takip Kılavuzu verilerine de yer vererek aşağıdaki yazı yazılmıştır.

Tansiyon Aleti Çeşitleri

Tansiyon aletleri klasik tipte manuel tansiyon aletleri şeklinde olabildiği gibi, otomatik tansiyon aletleri olarak adlandırılan, el bileğinden veya koldan ölçüm yapabilen pilli tansiyon aletleri şeklinde de olabilir. Klasik manuel tansiyon aleti, bir manşon, hava pompası, basınç göstergesi (manometre), stetoskoptan ve bunları birbirine bağlayan ince hortumlardan ibaret olan bir cihazdır.

Manometre Çeşitleri

Tansiyon aletinin adının sfigmomanometre olduğunu söylemiştik. Tansiyon aletinin sonucu gösteren gösterge şeklindeki kısmına ise manometre denilmektedir. Manometrelerin de çeşitleri vardır. Manometreler üç tiptir. Civalı, aneroid ve elektronik. Dolayısıyla manometre çeşitlerine göre de tansiyon aletleri civalı, aneroid ve elektronik tansiyon aletleri olarak adlandırılabilir.

Tansiyon Ölçümü Nereden Yapılır?

Tansiyon ölçümü, atardamarların vücut yüzeyine yakın olduğu  ve manşon ile sarılabilecek bölgelerden yapılabilir. Genellikle ve standardizasyonu sağlamak amacıyla, tansiyon ölçümü koldan yapılmaktadır. Bunun dışında bilekten, dizden de tansiyon ölçümü yapılabilir. Ancak, hem kolay olması hem de her ortamda koldan ölçümün daha rahat yapılıyor olması nedeniyle genellikle tansiyon ölçümleri koldan yapılmaktadır. Tansiyon ölçümleri özellikle otomatik bazı tansiyon aletlerinde bilekten ölçülmek suretiyle de yapılabilmektedir. Ancak, otomatik cihazlarda da koldan ölçümlerin yapılması daha doğru sonuç vermektedir. Bu nedenle, mümkünse elektronik tansiyon aleti kullanılacağı durumlarda koldan ölçüm yapan aletler tercih edilmelidir.

Tansiyon ölçümünde altın standart ise, arter içine katater konularak yapılan tansiyon ölçümüdür. En doğru ölçüm bu olacaktır. Ancak, bu ölçümün  invaziv (vücut içine girilerek yapılan) bir işlem olması bu ölçümün her ortamda yapılamayacak basit bir işlem olmaması nedeniyle çok uygulanamayan bir yöntemdir.

Tansiyon ölçümü yapılarak ulaşılan tansiyon değeri, ölçümün yapıldığı bölgeye göre farklılıklar arz edebilir. Hatta, her iki kol arasındaki ölçümler arasında da farklılıklar doğal olarak bulunmaktadır. Bu farklılıklar, kolların kalbe olan mesafesine göre değişebilmektedir. Ancak, her iki kol arasındaki farkın umulandan fazla çıkması, hastalık bulgusu da olabilir.

Tansiyon Ölçümüne Başlıyoruz.

Klasik olarak adlandırabileceğimiz manuel bir tansiyon aleti ile koldan tansiyon ölçmek için neler yapmamız gerekiyor?

Tansiyon Aleti Hastaya Uygun Mu?

Elimizdeki tansiyon aletinin doğru ölçümü bize gösterebilmesi için, tansiyon aletinin hastaya uygun olması gerekiyor. Bunun için tansiyon aletinin manşonunun (kola sarılan, bir kısmı şişirilebilen bölüm) hastanın koluna göre oranlarına dikkat etmeliyiz. Bunlardan biri, manşon içinde şişen kese kısmının kolun çevresinin en az %80’ini sarması gerekiyor.  Bir diğer önemli nokta ise manşonun genişliği. Manşonun genişliği kol uzunluğunun üçte ikisi kadar olmalıdır.

Normal erişkinlerde kullanılan manşonun kesesi 12 cm eninde ve 35 cm boyunda olmalıdır. Obezlerde ve kol yapısı kaslı kişilerde ise kese genişliği 20 cm ve uzunluğu 40 cm olmalıdır.

Kanada Hipertansiyon Birliği‘nin bu konudaki yaklaşımı aşağıdaki gibidir.

Erişkin kol çevresi	Kese boyutları
< 33 cm	12 x 23 cm
33-41 cm	15 x 33 cm
> 41 cm	18 x 36 cm

Tansiyon Ölçümü Esnasındaki Çevre Şartları

Tansiyon ölçümünü bir çok etken kolayca etkileyebilir. Bu da bizim bulduğumuz tansiyon değerinin sorgulanmasına neden olabilir. Bu nedenle, tansiyon ölçümünde çevresel şartlara dikkat ederek standardizasyonu sağlamalıyız. Bu standardizasyon için,

1. Ölçümün yapıldığı zaman,
2. Yemekler ve egzersiz sonrası (normalden düşük)
3.  Sigara ve kahve içimi sonrası (normalden yüksek)
4. Bazı ilaçların kullanımı (fenilefrinli nazal dekonjestanlar ve adrenerjik uyarıcılar)
5. Ölçüm yapılan ortamın sessizliği,
6. Kişinin en 5 dk bu sessiz ortamda oturarak istirahat etmiş olması,
7. Oda sıcaklığının normal olması (ne soğuk, ne sıcak) önemlidir.

Tansiyon Ölçümü Sırasında Hastanın Pozisyonu

Ölçüm sırasında ise,

• Hasta sırtını bir yere yaslayarak oturmalı,
• Tansiyon ölçülecek kol çıplak olmalı,
• Ölçüm sırasında konuşmamalı,
• Bacak bacak üstüne atmamalı,
• Manşon hastanın kalp düzeyinde olmalı,
• Hastanın kolu desteklenmeli.

Tansiyon Ölçüm Tekniği

Tansiyon aletinin manşonu alt ucu dirsek çukurunun 2.5-3 cm üzerinde olacak şekilde kolu sarmalıdır. Ölçüm sırasında stetoskop manşonun altına sıkıştırılmamalıdır. Stetoskop dirsek çukurunda serbest durmalı ve cilde hafifçe bastırılmalıdır.

Sonrasında, tansiyon aletinin stetoskobu kulaklarımıza yerleştirilir. Dirsek ekleminin iç kısmından geçen atar damarı, elimizi parmaklarımız dirsek ekleminin iç kısmına gelecek şekilde yerleştirerek palpe etmeye çalışırız. Burada palpe etmekten kasıt, parmak uçlarımızla cildin altından geçen atardamarın içinden geçen kanın vuru şeklindeki hareketini yani nabzı hissetmemizdir. Bu vuruyu en iyi hissedebildiğimiz bölgenin üzerine kulağımıza yerleştirdiğimiz stetoskobun diyafram kısmını (steteskobun çan veya daire şeklindeki kulağa takılmayan diğer ucundaki kısmı) yerleştirmemiz gerekiyor. Bu bölge dirsek ekleminin iç kısmının ortasına değil biraz daha vücuda yakın olan kısmına denk gelir. (yani, dirsek ekleminin gövdeye yakın kısmı) Bu şekilde atardamarın üzerine denk gelen bölgeye yerleştirdiğimiz stetoskopun diyafram kısmı elimizle sabitlenerek manşon steteskopun üzerini kaplamayacak şekilde sarılır. Manşon sarılırken çok gevşek sarmamaya dikkat ediniz. Manşonun içinde daha önceki ölçümlerden kalan hava varsa bu havayı boşaltınız. Ayrıca, manşon sarıldıktan sonra manşonun üzerinde bulunan metal ksımlarla sabitlenmesi yapılmalıdır. Manşondan çıkan hortumlar kolun üzerinde olacak şekilde durmalıdırlar ve bu hortumlarla stetoskop birbirine değmemelidir.

Manşonu Şişiriyoruz.

Daha sonra,  hava pompası ile manşon şişirilir. Manşon şişirilirken, göstergeden, manşon içerisindeki hava basıncını anlık olarak görebiliriz. Göstergedeki hava basıncını takip ederek, hastanın kolunun ne kadar sıkıştırıldığını da anlayabiliriz. Basınç göstergesi bize durma noktamızı göstermeyecektir. Manşon, genelde 200 mm Hg hizasına kadar şişirilir. Ancak, ileri derecede hipertansiyonu olan kişilerde bu değer daha yüksek tutulmalıdır.  Hava pompası ile manşon şişirilirken, kulağımıza taktığımız stetoskopla bir taraftan da atardamarın sesini (nabzı) dinlememiz gerekir. Ayrıca, bir elimiz de hastanın aynı kolunun bileğinde olmalıdır. Buradan da hastanın nabzını palpe etmemiz gerekmektedir. Manşon şişirilirken hem kulağımıza stetoskoptan kalp atım sesi gelmemesi hem de elimizle palpe ettiğimiz nabzı hissetmiyor olmamız manşonu yeterince şişirdiğimizi gösterir. Bu andan itibaren bir 20-30 mm Hg daha manşona hava pompalanır. Manşonu şişirirken durma noktamız budur.

Büyük Tansiyon Değerini Bulmak

Herhangi bir ses gelmediğinden emin olunduktan sonra, hava musluğu, basınç göstergesindeki ibre yavaşca geriye doğru düşecek şekilde, açılır. Bu arada, stetoskoptan gelen ilk vuru sesi duyulduğu anda basınç göstergesindeki ibrenin kısa süreli yükselmesi gözlemlenir. Ancak, bu durum yeterli değildir. Bu durumun büyük (sistolik) tansiyon değerini gösteren bir durum olduğunu belirlemek için aynı anda el bileği üzerinde bulunan parmaklarımızın da bilekteki nabzı palpe etmiş olması gerekmektedir. Eğer, nabzı palpe edemediysek ve ibre geriye düşmeye devam ediyorsa, el bileğindeki bir sonraki nabız palpasyonu büyük tansiyon değerini gösterecektir.

Küçük Tansiyon Değerini Bulmak

Bundan sonra, bir çok vuru ve palpasyon hissediliebilecek ve palpe edilebilecektir. Bu seslerin aniden azaldığı veya kaybolduğu basınç göstergesi değeri de bize küçük (diastolik) tansiyon değerini gösterecektir. 

Tansiyon Ölçümünde Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Hususlar

Manşon uzun süre şişirilmiş bırakılırsa venöz sistemde dönüş azalacağı için sesler güç duyulur. Venöz konjesyonu önlemek için ölçümler arasında en az bir dakika beklenmelidir. Sesler zor duyuluyorsa hastanın kolu baş seviyesinin üstüne kaldırılır, eli 5-10 kez açıp kapattırılarak venlerin boşalması sağlanır ve ölçümler tekrarlanır.

Normalde, ölçümler arasında ikişer dakika bırakılmak suretiyle ölçümler en az iki defa yapılmalı ve bulunan sonuçların ortalaması alınmalıdır. Eğer iki değer arasındaki fark 5 mmHg’dan fazlaysa daha başka ölçümler de yapılmalı ve bunların sonuçlarının ortalaması alınmalıdır. Aritmisi olan hastalarda ortalama sistolik ve diyastolik kan basıncı değerlerini elde etmek için birkaç ölçüm yapmak gerekir.

İlk muayenedeki ölçümler her iki koldan yapılmalı, yüksek olan koldaki kan basıncı hastanın kan basıncı olarak kabul edilmelidir. İzlemlerdeki kan basıncı ölçümleri tercihen sağ koldan yapılmalıdır.

Yaşlılarda (65 yaş üzeri bireylerde), diyabetli hastalarda, ortostatik hipotansiyonun sık görüldüğü durumlarda ve antihipertansif ilaç tedavisi altındaki hastalarda ölçümlerin ayaktayken tekrar edilmesi gereklidir. Ayaktaki ölçümler hasta hemen ayağa kalkar kalkmaz ve ayağa kalktıktan 2 dakika sonra yapılmalıdır. Gençlerde (30 yaşın altında) kan basıncı yüksek bulunmuş ise koarktasyonu ekarte etmek için bacaktan da ölçümler yapılmalıdır. Prognostik önemi açıklık kazanmadığı için izometrik egzersiz ile kan basıncı ölçümlerinin rutin uygulamada yeri yoktur.

Normal Tansiyon Nedir?

Tansiyon aletiyle ölçülen tansiyon değeri normal tansiyon için genellikle TA : 120 / 80 mm Hg şeklinde ifade edilir. Bu normal tansiyon değeridir. Ancak normal tansiyon değeri kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişilerde normal tansiyon değeri TA: 90 / 60 mm Hg ve ya TA : 100 / 60 mm Hg gibi değerlerde de olabilir. Aslında bu durum o kişinin bünyesinin yapısına bağlı olarak vücudunun alışık olduğu tansiyonu göstermekte olup, genel tansiyon basınçlarına göre düşük de olsa o kişi için normal tansiyonu göstermektedir.

Kişinin normal tansiyon değerini bulabilmek için, kişinin aralıklı olarak herhangi bir efor sarf etmediği, rahat olduğu, stresi olmadığı durumlarda ve iyice dinlenmiş olarak tansiyonunu ölçtürmesi gerekir. Her ölçümde bu şartlar altında çıkan tansiyon değeri bir iki birim oynayabilmekle birlikte kişinin normal tansiyonunu gösterecektir.

Tansiyonumuz Sabit Midir?

Tansiyon değerinin her zaman aynı çıkacak diye de bir şart yoktur. Tansiyon sürekli değişken bir değerdir. Vücudu zorlayıcı hareketlerde tansiyon yükselebilir. Mesela koştuktan hemen sonra ölçülen tansiyon değeri yüksek çıkacaktır. Ama bu kişinin tansiyon hastası olduğu anlamına gelmez. İşte bu tür durumları engellemek için tansiyonun mutlaka standart durumlara uygun olarak mutlaka dinlenme sonrası ölçülmesi gerekmektedir. Tansiyonun ölçülmesinde dikkat edilecek diğer bir husus da standart olarak (özel durumlar ve gereklilikler hariç) oturur pozisyonda tansiyonun ölçülmesi gerekliliğidir. Her ne kadar tansiyonun hep aynı çıkmayacağını söylemiş olsak da tansiyonun hareketlilik aralığının çok fazla olmaması gerekir. Eğer, ölçülen tansiyonlar arasında çok fazla fark varsa bu konu da araştırılmalıdır.

Tansiyon Değerleri

Hipotansiyon: Tansiyon değerinin 90 / 60 mm Hg’ın altı

Sağlıklı düşük tansiyon: Tansiyon değerinin 90/60 mm Hg ile 110/70 mm Hg arası olması

İdeal tansiyon değeri TA 120/80 mm Hg

Sağlıklı yüksek tansiyon: Tansiyon değerinin 120/80 – 140/90 mm Hg arasında olması

Hipertansiyon: Tansiyon değerinin 140/90 mm Hg‘nın üzerinde olması.

Burada yeri gelmişken hipertansiyonun evrelerini de yazmak uygun olur diye, “Hipertansiyonun Evreleri ve Yapılması Gerekenler” adlı yazıyı da okumanız tavsiye edilir.

Hipertansiyonun evreleri:

Evre 1 140-159 / 90-99 mm Hg

Evre 2 160-179 / 100-109 mm Hg

Evre 3 180 / 110 mm Hg ve üstü

Dikkat edilirse, toplumda yaygın olarak duyduğumuz “senin yaşına göre tansiyonun normal” diye bir kavram tansiyon için geçerli değildir. Ancak, şu olabilir. Yüksek tansiyonu olan özellikle yaşı ileri kişilerde, ilaçlara rağmen tansiyon değeri belli bir değerin altına inmeyebilir. Bu durum kişinin diyetine dikkat etmemesine bağlı olabileceği kim var olan ek kronik hastalıklarına da bağlı olabilir. Bu tür durumlarda hastayı ilaçlarla çok zorlamamak adına belli bir düzey o kişi için yeterli görülebilir. Örneğin tansiyonu ilaç kullanımına rağmen sürekli 180/110 mm Hg gibi yüksek olan kişinin tansiyonun diyetinin düzenlenmesi ve ilacının değiştirlmesiyle 150/100 mm Hg’ya çekilmesi hekim tarafından yeterli görülebilir. İleri yaştaki hastalarda hipotansiyon yani tansiyon düşüklüğü de travma gibi başka sorunlara yol açabilir.

Saygılarımla.