Yazının son güncellemesi 6 Haziran 2024, güncellemeyi yapan Hekimsel.com

Daha önce hekimliğin sözcük anlamını irdelediğimiz “Doktor, Tabip, Hekim, İatro, Atasagun” adlı yazıda “hekim” sözcüğünün kökeniyle anlamından söz etmiştik. Hekimlik, sağlık alanındaki iş kollarından biridir. Bir çok alana ayrılmıştır. Her alanda çalışan tabiplerle ilgili alanlarda halka sağlık hizmeti sunulmaktadır. Bu alanlardan biri de “Aile Hekimliği” alanıdır. Bu yazıda “Aile Hekimliği” konusunda ayrıntılı bilgi paylaşılmaktadır.

Aile Hekimliği

Bireyi bütünüyle değerlendirmeyi amaçlayan aile hekimliği, öncelikle bireysel ve koruyucu hekimlik yapar. Birinci , ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti verebilir, uzmanlık ve akademik çalışma alanları da vardır. Adı her ne kadar aile hekimliği olsa da yapılan işlemlere bakıldığında özünde “bireysel hekimlik” yapmaktadırlar. Ancak, yüksek olasılıkla bir ailenin tüm bireylerine bakabilen bir tabip olması nedeniyle daha çok “aile hekimliği” olarak tanıtılmıştır.

Aile Hekimliğine Neden Gerek Duyuldu?

Bu sorunun en kısa yanıtı aile hekiminin bir bireyi bütünsel değerlendirebilen bir Tıp alanı olmasıdır. Artan uzmanlık alanları bireyin belirli bölgelerine yoğunlaşmışken, aile hekimi bir bireyin tüm yakınmalarına yanıt arayabilen bir bölümdür. Ayrıca, değerlendirmeleri yalnızca o bireyde kalmaz, bireyin tüm ailesini de tek başına sağlık incelemesinden geçirebilir. İşte, bu özellik onu bir çok yerde ilk akla gelen hekim olarak göstermek için yeterli olur.

Aile Hekimliği Türkiye Biçimi

Aile hekimliği, “Aile Hekimliği Türkiye Modeli” olarak ülkemizde uygulanmaktadır. Türkiye’deki uygulama biçimini anlatmaya önce aile hekimlerinin Türkiye’deki durumlarını anlatarak başlayalım.

Türkiye’de Kimler Aile Hekimi Olabilir?

Türkiye’de Aile Hekimi olmak için, bir Tıp Fakültesinden “Tıp Doktoru” olarak mezun olmuş olmanız gerekmektedir.

Aile hekimi olmak için başvurabilecek hekimler 3’e ayrılmaktadırlar.

1. Uzman Olmayan Hekimler (Pratisyen)
2. Uzman Aile Hekimleri
3. Diğer branşlardaki Uzman Doktorlar

Aile Hekimi Olabilmek İçin Neler Gerekmektedir?

Sayılan bu hekimlerden aile hekimliği uzmanları dışındakilerin, Aile Hekimliği yapabilmeleri için “Aile Hekimliği Sertifikaları“na gereksinimleri vardır. İlgili sertifikası olmayan hekimler aile hekimliğine başvuramaz. Sertifika eğitimleri ve sertifikalar Sağlık Bakanlığınca verilmektedir.

Aile Hekimleri Devlet Memuru Mu?

Sistem içinde aile hekimi olarak görev yapan hekimlerin çoğu uzman olmayan hekimler olup, çoğunluğu daha önceden kamuda çalışmış hekimlerden oluşur. Ancak, aile hekimliğine geçişle, kamuda çalışan sonrasında aile hekimliğine geçiş yapan hekimler sistemde görevlerinden ücretsiz izne ayrılmış olarak görülmektedirler. Ücretsiz izin sürecinde, aile hekimliği yapan hekimler, 657 Devlet Memurları Kanununa göre değil 5258 sayılı Aile Hekimliği Kanununa göre şu anki görevlerini yapmaktadırlar.

Aile hekimleri 657 sayılı devlet Memurları kanuna bağlı çalışmamaktadırlar. Dolayısıyla aile hekimleri devlette çalışmayan hekimlerden de gerek duyulduğunda, gerekli koşulları sağlamalarıyla  seçilebilmektedirler.

657 Devlet Memurları kanununa göre çalışmayan, devletle bir bağlantısı olmayan hekimler ile yabancı uyruklu hekimler de aile hekimi olarak çalışabilirler. Bu hekimlerin görev yapabilmeleri için Sağlık Bakanlığı onayı gerekir.

Yukarıda sayılanlar ışığında, aile hekimlerinin şu an yaptıkları görevlerine göre devlet memurları olmadıkları açıktır. Dolayısıyla aile hekimlerine devlet memurlarına yapılan uygulamalar yapılamaz. Aile hekimlerine verilecek görevler ve işler, Aile Hekimliği Kanununa göre verilebilir. Aile hekimleri 657 sayılı devlet memurları kanununa bağlı olmasalar da bu durum aile hekimlerinin kamu çalışanı olmadıklarını göstermez. Bu açıdan, aile hekimleri “diğer kamu görevlisi” olarak tanımlanabilir. Özel bir kurumda çalışan bir kişinin belediye başkanı seçildiğini düşünün. Bu kişi belediye başkanı olduğunda devlet memuru değildir ama artık kamu görevlisidir.

Sorunun kesin yanıtını verecek olursak, aile hekimleri devlet memuru değillerdir. Diğer kamu görevlileri olarak tanımlanmaktadırlar.

Aile Sağlığı Çalışanları Devlet Memuru Mu?

Aile hekimliğinde yukarıda sayılanlar aile sağlığı çalışanları için de geçerlidir. Aile sağlığı çalışanları da, aile hekimliği birimlerinde görev aldıkları sürece devlet memuru olarak tanımlanmazlar.

Ancak, burada anımsatılması gereken kavramlar var. Öncelikle, aile hekimliği biriminde aile sağlığı çalışanı denildiğinde kimden söz edilmektedir? Aile sağlığı çalışanı, aile hekimliği birimlerinde hak edişi devletçe ödenen yalnızca bir kişi olan ebe, hemşire ya da sağlık memurudur.

Bunun dışında aile hekimleri yanlarında ek çalışanlar da çalıştırabilirler. Bu çalışanların aylıklarını devlet değil aile hekimleri öder. Bu kişiler ebe, hemşire, sağlık memuru, güvenlik görevlisi, tıbbi sekreter, hizmetli vb iş kollarından olabilirler. Ancak, aile hekimlerinin çalıştırdıkları bu kişiler aile sağlığı çalışanı olarak tanımlanmazlar. Bu kişiler ebe, hemşire gibi sağlık çalışanı bile olsalar aile hekimleri bu kişileri işçi olarak çalıştırır. Dolayısıyla bu kişilerin tıbbi uygulama yapmaları uygun olmaz.

Kamudan Geçen Aile Hekimlerinin, Aile Sağlığı Çalışanlarının Memuriyet Durumları?

Aile hekimlerinin / aile sağlığı çalışanlarının, aile hekimliğinde artık devlet memuru olmadıklarını belirttik. Ama, kamudan geçen aile hekimlerinin / aile sağlığı çalışanlarının memuriyet durumları sürüyor mu?

Kamudan aile hekimliğine geçen kişiler, görevlerinden istifa etmemişlerdir. Yalnızca görevlerinden ücretsiz izne ayrılmışlardır. Dolayısıyla aile hekimliği sistemine geçen bu kişilerin memuriyetleri ve memuriyet hakları sürmektedir. Ancak, aile hekimliğine geçmeleriyle, yaptıkları görevleri Aile Hekimliği Kanunu’na göre yapmakta ve hak edişleri  de bu kanuna göre uygulanmaktadır.

Hekimler Aile Hekimliği Görevine Nasıl Başvurur?

Aile hekimi olmak isteyen  hekimler, öncelikle yeni bir biriminin kurulmasını ya da var olan  biriminin herhangi bir nedenden dolayı boşalmasını beklemek zorundadırlar.

Böyle bir durum olduğunda, ilgili müdürlükler konuyla ilgili bir yerleştirme duyurusu yayınlarlar. Gerekli koşulları sağlayan aile hekimi adayları yerleştirme işlemine katılırlar. Yerleştirmeye katılan aile hekimleri, pratisyen hekim ve uzman hekim olarak ikiye ayrılırlar. Uzman hekim kontenjanı olan boş aile hekimliği birimi varsa öncelik uzman hekime verilir, uzman hekim kontenjanı olmayan yerlerde pratisyen hekimler kendi aralarında hizmet puanlarına göre sıralanarak yerleştirme işlemine girerler.

Yerleştirmede esas olan pratisyen, uzman ayrımı yapıldıktan sonra hizmet puanıdır. Hekimler, hizmet puanına göre sıralamaya girerler. Yerleştirmeye katılan hekimlere bu sıralamaya göre, sıradaki boş yere başvurmak isteyip istemedikleri sorulur. Buna göre, sıralamada sıra kendisine gelen hekim boş yere başvurmak istediğini belirtirse o yerin yeni aile hekimi olur. Başvurmak istemezse, başvurmak istediği başka boş yer de yoksa sıradaki hekime geçilir.

Aile Hekimliğinde Döner Sermaye Var Mı?

Aile hekimliklerinde döner sermaye sistemi yoktur. Döner sermaye sistemi aile hekimliği sistemi dışında kalan Toplum Sağlığı Merkezlerinde, Evde Bakım Birimlerinde ve hastanelerde uygulanmaktadır.

Aile Hekimliğinde Ödemeler Nasıl?

Aile hekimleri kendilerine kesin kayıtlı kişi sayısı üzerinden hak ediş almaktadır. Ancak, tek koşul bu değildir. Aile hekimine bağlı yaşlı nüfus, gebe sayısı, bebek çocuk sayısı aile hekiminin hak edişini etkiler. Yaşlı, gebe, çocuk gibi kişilerin katsayıları farklıdır. Bu nedenle bu kişilerin sayısı daha yüksek katsayıyla çarpılarak aile hekiminin hak edişinin daha yüksek olmasına olanak sağlar.

Bunun dışında aile hekimliklerinde yapılması gereken aşıların tam yapılması hak edişi yükseltir. Bebek-çocuk izlemlerinin ya da aşılarının eksik yapılması ise hak edişte düşmeye yol açar.

Bunların dışında, aile hekimliğinde HYP (Hastalık Yönetim Paneli) de vardır. HYP’de belirtilen izlem ve tarama sayılarına ulaşan aile hekiminin hak edişi artar. Bunları yapamazsa ek bir ödeme alamaz.

Ayrıca, aile hekimliğinde destek ve teşvik ödemeleri de vardır.

Aile hekimlerindeki hak edişlerin benzer uygulamaları aile sağlığı çalışanlarında da vardır. Dolayısıyla aile sağlığı çalışanlarının da hak edişleri yaptıkları işlemlere göre artabilir ya da azalabilir.

Hak edişlerde bir bütünlük olmaması, ek ödemelerin çoğunlukta olması ise emeklilikte daha düşük aylık alınmasına yol açmaktadır. Bu durum sağlık çalışanlarının tepkisine yol açmaktadır.

Siz bir aile hekimine kayıtlı iseniz o aile hekimine hiç gitmemiş olsanız da, aile hekimi sizin üzerinizden ödeme alır. Tam tersi durum da doğrudur. Aile hekimine sürekli gitseniz de aile hekiminin aldığı ödemede bir değişiklik olmaz. Aile hekimi kendisine kesin kayıtlı kişiler üzerinden ödeme alır. Aile hekimliğine kaydını yaptırmak istemeden aile hekiminden sağlık hizmeti almak isteyen kişi içinse, aile hekimine bir ödeme yapılmaz. Aile hekiminin de bu kişiye hizmet verme zorunluluğu olmaz.

Aile Hekimine En Fazla Kaç Kişi Kayıtlı Olabilir?

Hekime kayıtlı olabilecek kişi sayısında bir sınır olmamakla birlikte, devlet ödeme yaparken 4000 kişiye kadar ödeme yapmaktadır.

Aile Hekimine Kesin Kayıtlı Olmak ve Hekim Değiştirmek

Eğer hiç bir aile hekimine kayıtlı değilseniz, kayıt olmak için;

• Kendi istediğinizle bir aile hekimine başvurarak, kayıt olmak istediğinizi dile getiriniz.
• Aile hekimi, size kayıt için bir form imzalatacak ve bu şekilde aile hekimine kesin kayıt yaptırmış olacaksınız.
• Aile hekiminizi değiştirmek istediğinizde de aynı şey geçerlidir. Geçmek istediğiniz aile hekimine başvurarak,  hekim değiştirme talebinizi kendisine iletin, aile hekimi sizin için hazırladığı forma imza atmanızı isteyecektir.
• Düzenlenen forma imza atmanızdan ve bu formun Sağlık Müdürlüğü’ne bağlı birimler tarafından onaylanmasından sonra hekim değiştirme talebinize istinaden hekiminiz değiştirilecektir.
• Aile hekimi değişikliklerinde 18 yaş üstündeki kişilerin kendilerinin aile hekimine başvurmaları şarttır.
• 18 yaş altı kişilerin hekim değişikliği veya hekime kayıt işlemleri velileri tarafından yapılabilir.
• Ayrıca, e-nabız sistemi üzerinden de aile hekimliğinizi değiştirebiliyorsunuz. E-nabız sistemi üzerinden yapacağınız işlemlerden önce, e-nabız ile ilgili yazıyı okuyabilirsiniz.

Aile Hekiminin Görevleri Nelerdir?

Aile hekiminin birincil görevi koruyucu hekimliktir. Bu nedenle aile hekimi bebek ve gebelerin aşı ve izlemlerini yapar.

Bunun dışında tansiyon, boy, kilo, bel, nabız takibi de bir başka görevdir. Bunlara, şeker, kolesterol takipleri de eklenebilir. Ayrıca, kanser taramaları da aile hekimlerinin yaptığı bir başka koruyucu hekimlik uygulamasıdır.

Aile hekimlerinin birincil görevleri bu olmasına karşın günlük hasta muayeneleri de yapmaktadırlar. Bunların dışında yasalarda belirtilen raporları da düzenleyebilmektedirler.