Uyuz Nedir, Uyuzdan Nasıl Kurtulunur?

Uyuz Nedir?

Uyuz konusunda bilgi almak için bu yazıyı okuyorsunuz. Bu nedenle de konuya uyuz nedir sorusunun yanıtını bulmakla başlamak daha uygun olacaktır. Uyuz, küçük bir asalağın (parazit) neden olduğu kaşıntıyla öne çıkan bir hastalıktır. Uyuza neden olan, virüs ya da bakteri değil küçük bir böcek türüdür. Bu böcek türü yeryüzünde oldukça yaygındır. Uyuzla; yeryüzünün her yerinde, her soyda, her yaşta ve cinsiyette karşılaşabilirsiniz.

Uyuzun Etkeni Nedir?

Uyuza neden olan asalak, Latince Sarcoptes scabiei adı verilen bir akar türüdür. Bu akar, gözle görülemeyecek kadar küçük bir böcek olarak tanımlanır. Uyuza neden olan akar sekiz bacaklıdır.

Asalak Ne Demek?

Uyuzun etkeni olan yaşam biçiminden söz ederken, bunun asalak olarak yaşayan bir böcek olduğunu söyledim. Tam olarak uyuz etkeni, bir akardır. Sarcoptes scabiei, asalak olarak başka bir canlının üzerinde yaşayan kendi besinini kendisi bulamayan bir yaşam biçimidir. Bu özelliğiyle asalak olarak tanımlanmaktadır. Çünkü, asalak beslenmek için başka bir yaşam biçimine gerek duyar. Bunun için, asalakların üzerinde yaşadığı yaşam biçimlerine konak denir. Konaklar yaşadığı sürece asalaklar da onun üzerinde yaşarlar. Bir asalak için konağın ölmesi kötü bir durumdur. Bu yüzden, konağını öldürmeden kendi gereksinimlerini ondan alabilen asalaklar, kendi yaşamlarını da güvenceye almış olurlar.

Uyuz Akarının Yaşamı

Uyuz hastalığı, akarın insanın teninde yerleşip, yaşam sürmesiyle başlar. Akarlar, yaşamını sürdürebilmek için, tenin dış katmanlarını kazarak tünel denilen oyuklar kazar. Tünellerin Latince adı sillon olarak geçmektedir. Akarlar, oluşturdukları bu oyuklarda yaşarlar ve yumurtlarlar. Böyle çoğalırlar. İnsanda sıklıkla hastalığa neden olan uyuz türünün tüm yaşam döngüsü yalnızca insanlar üzerindedir. Çünkü, insan dışında yaşayamazlar. Bu yüzden, insanda uyuza neden olan uyuz akarının tek konağı insandır.

Dişi akar, insana bulaştıktan sonra ilk olarak tenin içinde tüneller kazar. Birkaç saat sonra, tünellerde yumurtlamaya başlar. Yumurtlaması 2 ay kadar sürer. Erkek döllenme sonrası, dişi ise yumurtlama bitince ölür. Ayrıca, bir tünelde 25’e kadar yumurta bulunur. Sonrasında, yumurtadan çıkan larvalar olgunlaşmak için tünelin dış tavanını delerek yüzeye çıkar. Olgunlaşma süresi yaklaşık 2 hafta sürer. Böylece, uyuz akarları yüksek üreme sayısıyla, konağın bir çok yerine yayılır. Yayılmaları yalnızca üzerinde yaşadıkları konakla kalmaz, tenden tene başka kişilere de yayılır.

Uyuz Hangi Yaşam Biçimlerinde Bulunur?

Uyuza neden olan akarlar, tahıllarda ve bir çok memeli türünde bulunurlar. Bunlar; kedi, köpek, tavşan, sığır, koyun, keçi, at vb … Ancak, bunlar insan teninde genelde yaşayamazlar. Bu nedenle de başka canlılarda uyuza neden olan diğer türdeki uyuz akarları insanda genellikle hastalığa neden olamazlar. Olanları vardır ancak bu durum çok az bir orandadır.

Yılın Hangi Dönemlerinde Uyuz Daha Çok Görülür?

Yılın her döneminde uyuz görülür. Ancak, sonbahar ve kış aylarında uyuzla karşılaşılma oranı daha yüksektir. Bunun nedeni, soğuk dönemlerde insanların kapalı ortamlarda daha çok zaman geçirmesidir.

İnsanda Uyuza Neden Olan Akarlar İnsan Dışında Yaşayabilir Mi?

İnsanda uyuza neden olan uyuz türü yaşayabilmek için insana bağımlıdır. Böylece, asalak olmanın koşullarından biri olan konak gereksinimi koşulunu insanı kullanarak gerçekleştirmiş olurlar. Dolayısıyla, insan dışında yaşamını uzun süre sürdüremezler. Benzer bir durum insan dışındaki memelilerde yaşayan uyuz akarları için de geçerlidir. Onlar da insan üzerinde genelde yaşayamazlar. Çok az oranda başka canlılardan insana bulaşan uyuz türleri olsa da çok az görüldüğü için genelde yok olarak kabullenilirler. İnsanda uyuza neden olan akar, insan dışında 2-3 gün yaşar. Bu süreden sonra bu akarlar ölürler. Uyuzdan kurtulmada ve iyileşme sürecinde bu durumu kullanabiliriz.

Uyuz Bulaşıcı Mıdır?

Üreyip çoğalan yeni uyuz akarları, yeni insan konaklara bulaşarak hastalığın bulaşıcı yönünü oluştururlar. Uyuz, genellikle tenden tene bulaşır. İnsanda salgınlar yapan uyuz türü insandan insana bulaşla bu salgınları yapar.

Uyuzun Bulaş Yolları

• Cinsel ilişkiyle,
• Odanın ya da yatağın paylaşılmasıyla,
• Okul, yurt, hastane kışla gibi kalabalık ortamlarla,
• Tokalaşmayla (düşük olasılık)
• Uzun süreli toplu ulaşım aracı kullanmayla,
• Giysi denenen soyunma odalarıyla,
• Spor soyunma odalarıyla,
• Ortak yatak takımlarıyla, havlularla vb. gibi durumlarla uyuz bulaşır.

Uyuz Salgın Yapar Mı?

Uyuz, genel olarak 15 yıl sessiz geçen bir dönem sonrası 15 yıl salgın yapar.

Uyuzun En Belirgin Belirtisi Nedir?

Uyuza yakalanan kişilerin en çok yakındıkları konu kaşıntıdır. Bu kaşıntı özellikle gece başlar. Bazılarında, gece kaşıntısı, kişileri uykudan bile uyandırır. Ayrıca, kaşıntı sıcakta da artar. Kaşıntı gündüz de olur ama daha azdır.

Kaşıntı Neden Olur?

Kaşıntıya neden olan durum, uyuz akarlarına karşı oluşan aşırı duyarlılık yanıtıdır. Açılan oyuklar ve akarların yer değişimleri, dışkıları aşırı duyarlılık yanıtına (allerji) neden olur. Bu da kaşıntı olarak karşımıza çıkar. Aşırı duyarlılık yanıtı kişiden kişiye değişik olduğu için uyuzda oluşan kaşıntı ve buna bağlı belirtiler de kişiden kişiye değişik olabilmektedir. Kimi kişi çok az kaşınırken, kimi kişilerde kaşıntı ve kaşıntı sonrası bulgular çok güçlü olabilmektedir.

Kuluçka Evresi ve Kaşıntı Başlangıcı?

Uyuz akarının tene yerleşmesiyle bulaş başlamış olur. Bulaş sonrası kaşıntının başlamasına kadar geçen süreye kuluçka evresi denir. Kaşıntının başlamasıyla kuluçka evresi bitmiş olur. Kaşıntı, akarın tene yerleşimi sonrasında 3 günde başlayabileceği gibi bu süre 1.5 aya kadar da uzayabilir. Genel olarak ise, bu süre 2-4 haftadır. Buradan kuluçka evresinin ortalama 2-4 hafta sürdüğünü söyleyebiliriz. Bunun anlamı, kuluçka evresinde hiç anlamadan uyuzu diğer kişilere kolayca yayabileceğinizdir. Kuluçka evresi önceden uyuz geçiren kişilerde daha kısa olur.

Kaşıntı Nerelerde Başlar?

Uyuz kaşıntısı genellikle el bileklerinde başlar. El parmak aralarında ve ön kol denilen bölgenin iç yüzünde dirseklere kadar olan bölgelerde de kaşıntı sıklıkla vardır. Kimi durumlarda, ayak parmaklarında ve bileğinde de kaşıntı olur. Sonrasında kaşıntı göğüs ve sırt bölgesine de yayılır. Bu bölgelerin dışında kaşıntı kasık bölgesinde, kasığa yakın bacak bölgelerinde ve tüm gövde de görülebilir. Kadınlarda göğüs bölgesi, erkeklerde kasık bölgesi daha sık tutulabilir. Kişiler kaşıntıdan kendilerini alıkoyamazlar.

Uyuzun Başka Belirtileri Var Mı?

Uyuz nedir kadar uyuzun belirtileri nedir sorusu da önemlidir. Uyuzun, geceleri artan kaşıntı belirtisi dışında aşırı duyarlılık yanıtına bağlı başka belirtileri de olur. Bunların başında, kaşınmanın etkiyle oluşan ten bütünlüğünün bozulması ve buna eşlik eden egzema ve bakteriyel enfeksiyonlar gelir.

Uyuz Nasıl Bulaşır?

Uyuz doğrudan dokunmayla bulaşır. Bunun süresi yaklaşık 15 dakikadır. Kısa süreli tokalaşma gibi dokunuşlarla bulaş çok olası değildir. Uyuz, doğrudan dokunma dışında ortak kullanılan nesnelerle, giysilerle, yatak örtüleriyle vb. de bulaşır. Alış verişte denenen giysilerle bulaş olasılığı vardır ancak düşüktür. Çocukların oynadıkları oyuncaklarla da bulaş söz konusu olmaktadır. En önemli bulaş 15 dakikadan çok süren ten tene temas durumlarıdır.

Uyuzdan Nasıl Korunmalıyız?

Aşağıdaki uyarılara önem verin. Uyuz nedir sorusu kadar, uyuzdan korunma yöntemleri de önemlidir.

• Sık sık ellerimizi yıkamalıyız.
• Sık sık banyo yapmalıyız.
• İç giyim ve giysileri sık sık değiştirmeli ve yüksek sıcaklıkta yıkamalıyız.
• Ten tene dokunmayı azaltmalıyız.
• Kalabalık ortamlarda insanlara aşırı ve uzun süreli yakınlaşmalardan kaçınmalıyız.
• Kaşıntılı insanlardan uzak durmalıyız.
• Kendimizde kaşıntı olduğunda da bir süre insanlardan uzak durmalıyız.
• Otel gibi ortak kullanılan ortamlarda özellikle uyanık olmalıyız. Böyle yerlerde olabildiğince yıkanmış, yeni yatak örtüsü, havlu vb. kullanın.
• Kuşkulanılan yatakları kullanmak durumunda kaldığımızda, bu yatakların üzerine naylon bir koruyucu sererek yatmalıyız.

Uyuz için Hangi Hekime Başvurmalıyım?

Uyuzun tanısını bir çok hekim başarıyla koyabilmekte ve başarılı bir iyileştirme süreciyle tam iyileşme sağlayabilmektedir. Ancak, başka nedenlerle tam düzelme sağlanamayan, sürekli yenileyen yakınmaların olması durumunda ya da ayırıcı tanının tam olarak yapılamadığı durumlarda kesin tanı için ilgili uzmanlık alanına başvurmakta yarar vardır. Uyuz konusunda ilgili uzmanlık alanı dermatoloji uzmanlığıdır.

Uyuzdan Kuşkulanıldığında Ya Da Uyuz Tanısı Konulduğunda Ne Yapmalıyız?

Uyuzdan kuşkulanıldığında öncelikle bir tabibe başvurulmalıdır. Tıp doktorunun sizi sağlık incelemesinden geçirmesi sonrası size yaptığı önerileri uygulamanız yerinde bir tutum olacaktır. Doktorunuz size uyuz nedir konusunda ayrıntılı bilgi ve önerilerde bulunacaktır. Bunun yanı sıra uyuz düşünülen durumlarda yapılması gerekenler genel olarak aşağıdaki gibidir:

• Uyuz için hekiminizin verdiği ilaç tedavisini, hekiminizin size anlattığı gibi belirttiği sürede kullanın.
• Tedavi için verilen ilaçları evdeki tüm kişiler aynı gün kullanmalıdır.
• Hekiminiz verdiği ilaç tedavisini gerektiğinde yineler ya da başka ilaçlara geçer.
• Kimi durumlarda iyileşme süreci 9 aya kadar uzayabilmektedir. Buna neden olan en önemli durum, ortamın uyuz akarından arındırılamamış olmasıdır.
• Sık sık banyo yapmaya özen gösterin.
• Giysilerinizi sık sık değiştirin. Yüksek sıcaklıkta yıkayın ve açık havada kurutun.
• İç giysilerinizi tersten kızgın ütü ile ütüleyin. Özellikle dikiş yerlerini de kızgın ütüyle ütüleyin.
• Ütülenebilen giysilerinizi de ütüleyin.
• Evdeki mobilya vb. gibi büyük, yıkanamayan nesneleri onlara uygun bir biçimde silin.
• Oyuncak gibi nesnelerde yıkanabilenleri yıkayın. Yıkanamayacak, silinemeyecek nitelikteki oyuncakları ya da öteki küçük nesneleriyse, hava almayacak biçimde ağzını kapatabileceğiniz büyük çöp ttorbalarına koyun. En az 3 gün bu poşette kalmasını sağlayın.
• Uyuz akarıyla aranızda bir engel oluşturmak için yatağınızın üzerine naylon bir örtü örtün.
• Ortak giysiler kullanmayın.
• Tırnaklarınız kısa kesin.
• Kişilerle ev dışında ve ev içinde olabildiğince ten tene dokunmaktan uzak durun.
• Ortak malzemeler kullanmamaya çalışın.

Uyuz Yeniden Bulaşır Mı?

Kişiler uyuzdan kurtulduktan sonra yeniden uyuza yakalanabilirler. Bu duruma neden olabilen durumlar şunladır:

• Kişi tam iyileşmemiştir. Üzerindeki akarlar ve oyuklardaki yumurtaların çoğu ölmüş olsa da yumurtaların bir kısmı yaşamayı sürdürmüştür. Sonrasında bu yumurtalardan çıkan akarlar tedavinin de kesilmesiyle kolayca yeniden çoğalmışlardır.
• Yumurtalardan yeniden çıkan akarların hastalığa yeniden neden olma süresi 1-15 ay sonrasına kadar uazyabilmektedir. Dolayısyla bu yeniden bir uyuz bulaşı değil var olan uyuz akarlarının yeniden hastalığa neden olmalarıdır.
• Uyuza yeniden yakalanmanın bir diğer nedeni de uyuzlu başka bir insandan yeniden bulaş olmasıdır.
• Uyuzu geçirmiş olmak ya da uyuzun tedavi edilmiş olması uyuzun yeniden bulaşına engel olmaz.
• Uyuz, tenden tene dokunmayla bulaşan bir hastalıktır. Ancak, temizlik kurallarına uymanın, hastalığa yakalanmakta ve hastalığın yayılmasının önlenmesinde önemli bir yeri vardır.

Uyuzun Tedavisi

Uyuzun tedavisi vardır. İyileştirmeye bir tabibin, size uyuz tanısı koyması sonrası başlanılmalıdır. Uyuzda, iyileştirilme yöntemlerine bir direnç yoktur. İlaç kullanımına karşın, uyuzdan kurtulamamanın nedeni genellikle uyuz akarının etkili bir biçimde ortamdan uzaklaştırılamamasıdır.

Uyuz kendiliğinden iyileşebilen bir hastalık olmayıp, ilaç kullanımı gereklidir. Bunun için türlü krem ve losyonlar vardır. Kimi kremler yalnızca 1 gece, kimileriyse 3 gece artarda kullanılır. Yapılan tedavi sonrası, ten içinde kalmış yumurtalardan yeni uyuz akarının çıkma olasılığı vardır. Bundan dolayı, ilk tedaviden 1 hafta sonra tedavi yinelenir.

Eğer krem ve losyon tedavisi başarılı olmaz ise, hekim tarafından özel bir yapma ilaç önerilir. Bu ilaç, eczacılar tarafından eczanede hazırlanır.

Uyuz İyileştikten Sonra Da Kaşıntı Sürebilir Mi?

Evet. Uyuz tam olarak iyileştirilmiş olsa bile bir süre daha kaşıntı sürebilir. Uyuzdaki kaşıntının nedeninin aşırı duyarlılık yanıtı olduğunu yukarıda belirtmiştik. Uyuz akarları bütünüyle öldürülmüş olsa bile, bu akarların ölüleri ve arta kalan dışkıları bir süre daha kaşıntının sürmesine yol açabilir. Bu durum 2-6 hafta daha sürebilir.

Kaynaklar:

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotik-ve-vektorel-hastaliklar/ektoparazitler-ve-vektorler/uyuz.html?highlight=WyJ1eXV6Il0=

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler-11/uyuz-nedir.html?highlight=WyJ1eXV6Il0=