Tıbbi Maske Kalitesi Nasıl Anlaşılır, Nasıl Test Edebiliriz?

Türk Dil Kurumu, genel ağ sayfasındaki maske tanımı aşağıdaki gibidir.

(ma’ske), Fransızca masqué

1. isim Boyalı karton, kumaş veya plastikten yapılan ve başkalarınca tanınmamak için yüze geçirilerek kullanılan yapma yüz.

2. isim Korunmak için özel olarak yapılıp yüze geçirilen şey:
      Gaz maskesi.

3. isim Yüz ve boyun güzelliği için cilde sürülen krem, macun vb. şeyler.

4. isim, mecaz Gerçek duyguları veya bir şeyin gerçek görünüşünü gizleyen aldatıcı görünüş, davranış:
      Hayırseverlik maskesiyle kendi çıkarını yürütüyor.

5. isim, ruh bilimi Kişinin oynadığı rol veya hem kendisine hem de çevresine karşı takındığı davranış.

(erişim: Türk Dil Kurumu genel ağ sayfası, https://sozluk.gov.tr/, 26.12.2020)

Maskeler ve Zaman İçindeki Gelişimleri

Yüz örtüleri, zaman içinde hem kullanım nedeni açısından hem görüntü açısından çok başka alanlarda gelişim göstermişlerdir. Yüz örtüsü kullanımı, moda alanına da girerek çok daha sanatsal yüz örtüleri de üretilmiştir. Yüz örtülerinin gelişimindeki itici güç gereksinimlere yanıt verebilmesi olmuştur. Bu durum, özellikle günümüzde sağlık alanındaki gereksinimlere yanıt verebilecek yüz örtülerinin hızla geliştirilmesini, üretilmelerini gerekli kılmıştır.

Sağlıkçı yüz ötrtüleri, sağlık alanında çalışan bir çok iş kümesinin çalıştığı ortamlarda gereklilikten kullandığı yüz örtüleridir. Korona virüs salgınıyla birlikte bütün topluma, yeryüzüne yüz örtüsü kullanımı önerildi. Korona adlı ufakaskıntı için kullanılan yüz örtülerinin halk için en azından tıbbi maske olması önerilmektedir. Bunun dışında sağlık uzmanlarının kullanımı için N95, N99 ve N100 adı verilen türlü ve daha güçlü koruma sağlayan sağlıkçı yüz örtüleri de vardır. Bu yazıda özellikle sağlıkçı yüz örtülerinin verimlerini anlayabilmeye yönelik, tıbbi maske kalitesi nasıl anlaşılır sorusuna yanıt aranmaktadır.

Yüz Örtüleri Ne İşe Yarıyor?

Yüz örtüleri en kolay anlatımla ağız ve burun bölgemizi örterler. Buralardan gövdemize girebilecek toz gibi dış parçacıkların girmesini engeller. Ayrıca, hapşırık, öksürük yoluyla gövdeden çıkan parçacıkların çevreye yayılımını engeller. Bu süzgeçin süzme yeteneği (filtrasyon kapasitesi) sağlıkçı yüz örtülerinin verimliliği konusunda bilgi verir. Bu biçimde yüz örtüsünün nerede, ne amaçla kullanılabileceğini gösterir.

Sağlıkçılar İçin Olmayan Yüz Örtüleri

Tıbbi olmayan maskeler az önce sözü edilen süzme yeteneği çok az olan yüz örtüleridir. Yalnızca, büyük – orta parçacıkları tutabilen yüz örtüleridir. Gündelik yaşamda daha çok tozdan etkilenmemek için kullanılırlar.

Bu örtüler, küçük ve çok küçük partikülleri süzemediği için mini yaşam , ufakaskıntı gibi yaşamların gövdeden atılmasını ve gövdeye girişini engelleyememektedir. Bu yüzden de sağlıkçılar için olmayan yüz örtüleri olarak adlandırılmaktadırlar. Bu tür örtüler, genellikle iş yerlerinde tozlu ortamlardan korunmak için kullanılabilmektedirler.

Tıbbi olmayan maskeler dokunmuş ya da polipropilen gibi dokunmamış çeşitli türde kumaşlardan yapılır.

Tıbbi olmayan maske yapımında farklı kumaş kombinasyonları da kullanılabilir, katman sıralamaları ve şekilleri de farklı olabilir. Bu kombinasyonlardan pek azı sistematik bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur ve bugün kullanılan tıbbi olmayan maskelerde tek bir tasarım, materyal seçimi, katman ya da şekil söz konusu değildir.

Kumaş ve materyal açısından sınırsız denebilecek kombinasyon filtrasyon ve solunum açısından da farklı sonuçlar vermektedir. Ama, hiç bir zaman tıbbi maskelerin yerini sağlık açısından tutamazlar. Piyasada bu tür maskeler genellikle nano veya yıkanabilir maske olarak da satılabilmektedir.

Tıbbi Maskeler

Tıbbi maskeler ise süzme yeteneği mikroorganizmaları engelleyebilecek düzeyde olan maskelerdir. Bu maskelerin de kendi içinde süzme yeteneklerine göre ayrımları vardır. Bu tür maskelerin mikroorganizmaları en fazla süzebilenleri N100, N99, N95 maske adlarını almaktadır. Tıbbi maskelerin mikroorganizmaları süzme yeteneği en az olanları ise tıbbi cerrahi maske veya tıbbi maske adı altında toplanmaktadırlar. Aslına bakarsanız, tıbbi cerrahi maskelerin kullanım amacı dışarıdan gelen patojenleri önlemekten çok, kişinin veya hastanın dışarıya patojenleri yaymasını engellemektir. Amaç, mikroorganizmalardan korunmak olduğunda tıbbi maske kalitesi daha da önem kazanmaktadır.

Neden Tıbbi Cerrahi Maske?

Amaç mikroorganizmaları engellemekse neden tüm maskeler N95 gibi yüksek süzme işlemi yapabilen maskelerden oluşmuyor da tıbbi cerrahi maske adı altında mikroorganizmaları tam olarak süzemeyen maskelere ihtiyaç duyuluyor diye sorulabilir. Toplumun çoğunluğu bu dönemde tıbbi cerrahi maske kullanmaktadır. Bu tür maskeleri kullananların en büyük sıkıntısı maske takınca nefes almada zorluk yaşamalarıdır. Hele hele yokuş yukarı çıkarken veya merdivenden yukarı kata çıkarken bu maskeler takılınca nefesin yetmediği çok rahat hissedilir.

Çünkü, bu maskeler mikroorganizmaları süzme işlemini yaparken aynı zamanda havanın da ağız ve buruna geçişini azaltırlar. Bu nedenle bu tür maskeleri takarken efor sarfettiğiniz durumlarda daha fazla olmak kaydıyla nefes alma güçlüğü hissedilir. Ancak, gündelik hayatta bu maskeleri takıyor olmanız N100, N99, N95 gibi maskeleri takmanıza göre çok daha rahattır. Eğer, N100 gibi mikroorganizmaları yüksek süzme kabiliyetine sahip bir maske kullanılıyorsa, nefes almada güçlük hissi hareket halinde değil otururken bile hissedilir. Yani, bu tür maskeler riskin yüksek olduğu durumlarda kullanılmak için yapılmıştır ve gündelik hayatta kullanmanız normalde tavsiye edilmez.

Ayrıca, tıbbi cerrahi maskeler dışarıdan gelen patojenleri önlemekten çok, kişinin dış çevreye patojenleri yaymasını önlerler. N100, N99 ve N95 gibi riskli durumlarda kullanılması önerilen maskeler ise, kullanan kişileri dış ortamdan gelen patojenlere karşı da korurlar. Görüldüğü gibi maskelerin var olan sertifikasyon işlemleri tıbbi maske kalitesini göz önüne daha kolay sermektedir.

Tıbbi Cerrahi Maskenin Temel Özellikleri Nasıl Olmalıdır?

Tıbbi maskeler içerisinde en az süzme görevi olan maskenin tıbbi cerrahi maske olduğu aşikardır. Bu maskeler gündelik hayatta kullanımda korona döneminde tüm vatandaşlara önerilmektedir. Burada tıbbi cerrahi maskenin bazı özelliklere mutlaka sahip olması tıbbi maske kalitesini artırmaktadır. Tıbbi cerrahi maskenin temel özelliklerini sıralayacak olursak şu şekilde olmalıdırlar:

1. 3 veya 4 katlı olmalıdır.
2. Orta tabaka melt blown filitresi içermesi tercih edilmelidir.
3. Diğer tabakalar non-woven denilen dikişsiz bir kumaş (spunbond) türünden olmalıdır.

Bir tıbbi maskede bu temel özelliklerin mutlaka olduğunu kontrol ederek tıbbi maskeyi satın almakta fayda vardır. Çünkü, mikroorganizmaların ağız ve burundan etrafa yayılmasını engelleyebilmek ancak bu temel özelliklerle sağlanabilmektedir. Bu özellikler tıbbi maske kalitesini gösteren temel özelliklerdir.

Tıbbi Maskede tıbbi Maske kalitesi İçin Başka Nelere Dikkat Etmeliyim?

1. Ağız ve burun bölgenizi tam olarak kapatabilmesi,
2. Yüzünüze tam olarak oturabilmesi,
3. Burun kısmına denk gelen yerde maskenin düşmesini engellemek ve buruna tam olarak oturmasını sağlamak için bir tel kullanılmış olması,
4. Kulağa takılan kısımların elastik yapıda olması,
5. CE sertifikasının olması,
6. TS EN 14683:2019+AC standardı olması,
7. Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu kaydının olması. (ÜTS sorgulması için buraya tıklayabilirsiniz.)

Tıbbi Maske Kalitesi İçin TS EN 14683:2019+AC Standardı Tıbbi Maske Özellikleri

TS EN 14683:2019+AC standardı uyarınca tıbbi maskeler, bakteri filtrasyon verimliliğine göre iki tipe (Tip I ve Tip II) ayrılırken, Tip II ayrıca, maskenin sıçrama direnci olup olmamasına göre de sınıflandırılır.

Tıbbi maske kalitesi yüksek tıbbi maske, tasarlanan kullanımı süresince parçalanmamalı, ayrılmamalı veya yırtılmamalıdır.

Kullanıcının burun, ağız ve çenesi üzerine sıkı bir şekilde takılabilmesini ve maskenin yan taraflarının yüze tam oturmasını sağlayan bir araca sahip olmalıdır.

Bakteri filtrasyon verimliliği (BFV), Çizelge 1’deki ilgili tip için verilen asgari değere uygun olmalıdır.

Asgari olarak, Tip I tıbbi maskeleri özellikle epidemik veya pandemik durumlarda enfeksiyon yayılma riskini azaltmak amacıyla hastalar için kullanılır.

Tip II maskeler, ameliyathanelerde veya benzer şartlara sahip tıbbi ortamlarda özellikle profesyonel sağlık çalışanlarının kullanımı için tasarlanır.

Dikkate alınması gereken diğer bir etken, maskenin solukla dışarı verilen havadaki nemi emme ve dolayısıyla maskenin performansını daha uzun bir süre boyunca sürdürme kapasitesidir. Daha gelişmiş tasarımlar çok uzun süreli operasyonlar boyunca performanslarını kolaylıkla sürdürürken, daha az gelişmiş olanlar sadece kısa işlemler için tasarlanmıştır.

Tıbbi Maske Kalitesi İçin Maske Kutularındaki Bilgilere Güvenilir Mi?

Maalesef, maske kutularının üzerinde yer alan standartların çoğunun garantisi bulunmamaktadır. Çoğu firma, akredite edilmiş bağımsız test kuruluşlarına (TÜRKAK, IAS, UKAS, DAKKS) ürünlerini test ettirmemektedirler. Bu firmalar, söz konusu standartlara uyacaklarını deklare yani beyan etmektedirler. Maske alırken, bu nedenle mümkünse üreticinin maskeleri test ettirdiği yerlerden aldıkları sertifikaları görmekte büyük fayda vardır. Sertifikaların akredite edilmiş bağımsız test kuruluşlarınca yapılmış olması da maske kalitesini gösteren çok önemli bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tıbbi Maskelerin Yapısı ve Tıbbi Maske Kalitesi

Tıbbi maskeler 3 veya 4 tabakalı olabilmektedir. Genellikle üretilen tıbbi maskeler 3 tabakalıdır. Kaliteli bir tıbbi maskenin bu üç tabakası S-M-S (Spunbond-Meltblown- Spunbond) şeklinde olmalıdır. 3 tabakalı tıbbi maskeler S-S-S (Spunbond-Spunbond-Spunbond) şeklinde de olabilmektedirler. Ancak, filtrasyon yani süzme güçleri S-M-S gibi olamamaktadır.

4 katlı tıbbi maskeler ise C-S-M-S (Cellulose-Spunbold-Melt blown-Spunbond) şeklinde üretilmektedir. Burada farklı olan tabaka selüloz tabakasıdır. Bu tabaka yüze temas eden en iç kısımdaki tabaka olarak yerini almakta olup, daha yumuşak ve daha rahat bir maske bu sayede elde edilebilmektedir. Selüloz tabakası sayesinde yüzde tahrişe de neden olunmamaktadır.

Spunbond kumaşın metrekare ağırlığı 15 ile 25 gr arasında, meltblown kumaşın metrekare ağırlığı ise 25 ile 35 gr arasında olmalıdır.

Tıbbi Maskeler Nasıl Kullanılmalı?

Tıbbi cerrahi maskeler tek kullanımlıktır ve genellikle 2-3 saat içerisinde değiştirmek gerekmektedir. Bu nedenle bu maskelerin işlevlerini doğru şekilde yerine getirebilmeleri için sık sık değiştirmek gerekmektedir. Bu maskeler yıkanıp tekrar tekrar kullanılmamaktadırlar. Bu maskeler kullanılırken, hapşırık veya başka nedenlerle ıslandıklarında maskeyi artık kullanmamak gerekmektedir. Böyle bir durumda yeni bir maske takmak gerekmektedir.

Çocuklar Tıbbi Maske Kullanabilir Mi?

2 yaş altı çocuklara hiç bir şekilde maske kullandırtmamak gerekiyor.

2 yaş üstü çocuklara maske kullanılabilir ve kullanılmalı da. Maskenin kaliteli maske olmasının yanında, yüze tam oturabilen çocuk maskesi diye adlandırılan maskeler olması daha uygun olur. Çocuk maskesi diye adlandırılma yapılırken, bu isimlendirme maskenin daha renkli ve üzerinde resimler olduğundan değil, maskenin çocuğun yüzüne tam olarak oturabilen ölçülerde olmasından dolayıdır.

Çocukların aşırı hareketli olmaları maske takılı iken tehlikeli olabileceği için, maskeler takılı iken çocukların daha yavaş hareket etmelerini sağlamak veya bu konuda onları uyarmak iyi olacaktır.

Kaliteli Tıbbi Maske Nasıl Anlaşılır?

1. Maskenin kutusunun jelatinle kapatılmış bir kutu olduğuna dikkat edin,
2. Kutu dışarıdan jelatinle kaplanmamışsa dahi kutunun içerisinde maskelerin tek tek ya da gruplar halinde kapalı ambalajlarda olup olmadığını kontrol edin.
3. Kutunun dışında maskenin sahip olduğu özelliklerin açık açık yazılmış olduğunu ve bu yazılanların sertifikalandırılmış olduğunu kontrol edin.
4. Bu sertifikalar dünya genelindeki ürünler için CE sertifikası olup, Türkiye’de üretilen veya satılan ürünler için de ayrıca TS EN 14683:2019+AC standardı şeklinde karşımıza çıkmaktadırlar. Ürünün bu sertifikalara sahip olup olmadığını kontrol edin.Ayrıca, ürünün Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu kaydının olup olmadığını araştırın. .
5. Maskenin kutusunda veya özelliklerinde dezenfeksiyon işlemi yapılıp yapılmadığını da kontrol edin.
6. Maskenin kutusunu veya ambalajını açtıktan sonra, maskeyi yüzünüze takın ve yüzünüze tam olarak oturup oturmadığını kontrol edin
7. Maskenin hava geçirgenliğini kontrol etmek için derin nefes alıp verin. Maske takılı halde iken çok rahat nefes alıp verilmez..Bunun testi en iyi maske yüze takılı iken bir çakmağın alevi söndürlmeye çalışılarak yapılır. Yeterli süzme görevi yapabilen maskeler yüze takılı iken çakmağın alevi üfleyerek söndürülemez.
8. Maskenin yan kenarlarının da üst ve alt kenarları gibi düzgün bir şekilde kapatılıp kapatılmadığını kontrol edin.
9. Maskenin su geçirmezliğini içine su doldurarak kontrol edin. Kaliteli maske su geçirmez.
10. Maskeyi makasla kesip içerisinde orta tabaka olup olmadığını kontrol edin.
11. Orta tabaka varsa bunu maskeden ayırarak ışığa doğru tutup ışık geçirgenliğini görün. (Işığı ne kadar az geçiriyorsa o kadar iyidir.)
12. Meltblown tabakasının ayrışmasını kontrol edin.
13. Melt blown tabakası olarak düşündüğünüz orta tabakanın gerçekten meltblown olup olmadığını anlamaya çalışın. (Bunun için meltblown olduğu tahmin edilen tabakayı bir çakmakla bir köşesinden yakın. Normalde alev almadan erimesi ve diğer tarafa doğru toplanması gerekmektedir.Alev alıyorsa meltblown tabakası değildir.)

Tıbbi Maske Kalitesi Yüksek Maskeleri Nereden Satın Almalı?

Yukarıda dikkate edilmesi gereken şartları kontrol ettikten sonra ve mümkünse almayı düşündüğünüz bir maskeyi yine yukarıda belirtilen noktalara göre kendiniz test ettikten sonra, maskeyi mümkün olduğunca üreticinin kendisinden veya güvenli satıcılardan almanız da fayda vardır. Bu şekilde, tıbbi maske kalitesi konusunda rahat edilir.