Covid-19 (Sars-CoV-2) ve Covid-19 Aşıları Hayatımıza Nasıl Girdi?

Hayatımıza girdiği günden beri bizi dünya çapında olumsuz etkileyen bir hastalık Covid-19. Hastalık karşımıza ilk başta bir çok bilinmezlikle çıktı. İlk önce, adı bilinmeyen bir zatürre olarak gündeme geldi. Sonrasında adı Covid-19 ve Sars-CoV-2 olarak konuldu. Bilinmeyenleri devam etti; bilinmeyen bulaş yolları, bilinmeyen tanı yöntemleri, bilinmeyen tedavi, bilinmeyen korunma vs. Önce, virüsü ayrıntılı tanımayı başardık. Sonra korunma yöntemlerini geliştirdik ve uygulamaya çalıştık. Tam etkili olmasa da bazı ilaçları Covid-19’a karşı kullanabilecek hale geldik. Sonunda en başından beri herkesin beklediği aşı haberleri peş peşe gelmeye başladı. Dünyanın bu dönemde belki de en umut bağladığı haberlerdi, aşı haberleri. Bu yazıda Covid-19 aşıları hakkında ayrıntılı bilgi verilmeye çalışılacaktır.

Aşılar Genel Olarak Nasıl Çalışır?

Aşıların genel çalışma mekanizması , sağlam vücuda virüsün bir parçasını veya tamamını, vücudu hasta etmeyecek şekilde göstermek üzerine kurulmuştur. Vücudun savunma mekanizmaları, vücutta fark ettikleri bu yabancı parçalara karşı, bu parçalara özel, onları yok edebilecek bazı özel savunma hücrelerini üretirler. Burada bahsi geçen yabancı parçalar antijenleri, bu parçalara karşı üretilen savunma hücreleri de antikorları tanımlamaktadır. Bu şekilde, vücudu hasta edemeyecek derecedeki antijenlerle, vücudun savunma mekanizması bir nevi eğitime alınıp, bu yabancı parçacıkları nasıl durdurabileceği öğretilmiş olmaktadır. Yani, hasta olmadan hastalığa neden olan parçalar vücuda tanıtılıp, hastalıkla karşılaşmadan hastalığa karşı özel savunma hücreleri yetiştirilmiş olmaktadır.

Klasik Aşılar

Klasik (geleneksel) aşılarda yukarıda bahsi geçen aşı çalışma yöntemi tam da anlatıldığı gibi çalışır. Vücuda enjekte edilen aşıda zayıflatılmış veya etkisizleştirilmiş virüsün kendisi bulunur. Bu virüs hastalık yapma potansiyelinde olmayıp, vücudun savunma hücrelerini bu virüse karşı eğitim çalışması yaptırarak, özel savunma yöntemleri geliştirmeleri sağlanır.

mRNA Aşıları

Bilimdeki gelişmeler elbette aşı sektöründe de gelişmelere yol açmaktadır. Özellikle genetik alanında yapılan çalışmalarla aşılar konusunda da klasik aşıların yanında farklı şekilde çalışan aşıların üretilmesi de mümkün olmaktadır. Bunlardan biri de, Covid-19 döneminde sıkça duymaya başladığımız mRNA teknolojisidir. mRNA teknolojisinde, yukarıda anlattığımız vücuda dışarıdan virüs parçası veya virüsün kendisinin verilmesi durumu yoktur. Bu sefer aslında, virüsün hücrelerde yaptığının benzeri bir durum virüse karşı uygulanmaktadır. mRNA aşısı ile bazı hücrelerin, genetik materyalleri hücrede virüsün bazı parçalarını üretip, savunma hücrelerine göstermektedirler. Savunma hücreleri, gördükleri yabancı parçacığa karşı hemen tepki göstermeye başlayıp, daha hastalık yapacak virüs vücuda girmeden o virüsü tanımış ve ona karşı etkili silah kullanabilecek yeteneğe sahip olmuş olmaktadır.

Vektör Aşıları

Vektör aşılarında ise mRNA aşılarındakine benzer bir durum vardır. Antijen olarak üretilmesi istenen parçanın genetik kodları, başka bir virüs içine sokularak vücuda verilmektedir. Yani, mRNA aşıları ile vektör aşıları birbirine çok benzemektedir.

Covid-19 Aşıları Hangi Tür Aşılardan Oluşuyor?

Covid-19 aşıları klasik yöntem aşıları, mRNA aşıları ve vektör aşılarının üçünden de oluşabilmektedir. Dünyada bir çok aşı çalışması çeşitli seviyelerde devam etmekte olup, şu an kullanıma hazır hale gelen aşıların isimleri ve çeşitleri şu şekildedir:

1. Coronavac, klasik yöntem Çin aşısı
2. Pfizer-Biontech, mRNA aşısı
3. Moderna, mRNA aşısı
4. Sputnik V, viral vektör aşısı
5. Oxford-Astra Zeneca, viral vektör aşısı

Covid-19 Aşıları Arasındaki Farklar Nelerdir?

1. Viral vektör aşılarında genetik materyalin taşınması için başka bir virüse ihtiyaç duyulması nedeniyle ihtiyaç duyulan materyal sayısı daha fazla olmaktadır.
2. RNA aşıları hızlı üretim yapılabilmesine izin vermektedir.
3. Klasik aşılar ve vektör aşıları normal soğutucularda uzun süre saklanabilirken, RNA aşıları çok daha soğuk şartlar ihtiyaç duymaktadırlar. (-70 santigrat derece gibi)
4. Aşıların üretim şekillerine göre maliyetleri de farklı olabilmektedir.

Aşılar Kaç Doz Uygulanacak?

Covid-19 aşıları 3-4 hafta aralıkla ya da 28 gün ara ile 2 doz uygulanacaktır.

Aşılar Ne Zaman Antikor Düzeylerini Yeterli Derecede Artırır?

Aşılar yapıldıktan 1-2 hafta sonra yeterli antikor düzeyi artışını sağlar.

Neden İkinci Doz Aşı Gerekiyor?

Artmış olan antikor düzeyinin daha uzun süre yüksek tutulabilmesi için ikinci doz aşı yapılıyor.

Oluşan antikorlar Ne Kadar Süre yeterli Düzeyde Durabilir?

Oluşan antikorların ortalama 6 ay kadar yeterli düzeyde yüksek kalacağı düşünülmektedir. Elbette, bu süre kişinin bünyesine göre değişiklik gösterebilecektir.

Covid Aşıları ile Diğer aşılar Arasında Ne Kadar Süre Bırakmak Gerekir?

Pnömokok ve influenza aşıları (zatürre ve grip aşıları) gibi inaktif (canlı olmayan, etkisizleştirilmiş virüs taşıyan aşılar) aşılar için, covid aşıları ile aralarında en az 2 hafta ara vermekte fayda görülmektedir.

Canlı virüs aşısı uygulanımı sonrası ise, covid aşılarının en az 1 ay sonra yapılması önerilmektedir.

Covid-19 Geçiren Kişilere Aşı Uygulanabilir Mi?

Aktif Covid hastalarına aşı uygulanmamalıdır. Hastalığı atlattıktan sonra şikayetleri de olmayan kişiler, mümkünse antikor düzeylerine baktırarak, antikorları ve hastalık bulguları yoksa, Covid aşısı yaptırabilirler. Covid’e karşı antikorları mevcut olan kişilerin zaten hastalığa karşı koruyuculukları var kabul edildiğinden aşı yaptırmayabilirler. Ancak, hastalığı geçirenlerdeki antikor düzeylerinin yüksekliğinin 2-3 ay kadar sürdüğü unutulmamalıdır. Bu süreleri hesaba katmanız gerekir.

Covid-19 Aşıları Bizi Koronadan Koruyabilecek Mi?

Muhtemelen düşündüğümüz gibi tüm toplumu koruyamayacak.

Aşılar Bizi Koronadan Koruyamayabilecekse Neden Aşılanıyoruz?

Aşılar bizi Covid-19’dan direk olarak korumasa, hastalığa yakalanma durumunda hastalığın şiddetini önemli ölçüde azaltarak, hastalığın ölümcül seyretmesini ve sekel bırakmasını azaltabilir. Bu şekilde dünya nüfusu kontrollü ve daha güvenli bir şekilde bu hastalığı geçirerek, doğal bağışıklanmayı daha az ölümle gerçekleştirebiliriz.

Türkiye’de Hangi Aşı uygulanıyor?

Türkiye 50 milyon doz CoronaVac aşısı sipariş ettiğini belirtti ve bu aşıların ilk kısmı ülkemize gelerek incelemeden geçtikten sonra sağlık çalışanlarına 14.01.2021 tarihi itibariyle uygulanmaya başlandı. Türkiye ayrıca farklı aşı şirketleriyle de görüşmeler yaptığını açıkladı. Ancak, şu an itibariyle Türkiye’de yaygın olarak Coronavac aşısının yapılacağı söylenebilir. Bu aşının uygulaması 28 günde birer doz şeklinde olacaktır.Yani, 50 milyon doz aşının ülkemize gelmesiyle 25 milyon kişi aşılanabilecektir. Geriye kalan aşıların farklı aşı şirketlerinden olması durumunda Türkiye’de uygulanmış olan hakim aşı farklı bir aşı şirketine ait olabilir. Bu durum ülkemizin vereceği siparişlere bağlı olacaktır.